Fobia społeczna

Fobia społeczna to specyficzny typ zaburzenia lękowego, który kształtuje się na dość wczesnych etapach życia. Pierwsze symptomy uwidaczniają się w okresie szkolnym (wczesna adolescencja) kiedy to zwiększa się znacznie ilość wymaganych interakcji społecznych. W późniejszych etapach trudności nasilają się w znaczących momentach życia takich jak rozpoczęcie studiów czy pierwsza praca a pokonanie barier z tym związanych jest utrudnione i może prowadzić do rozwoju wtórnych zaburzeń takich jak depresja.

Fobia społeczna często określana jest mianem nieśmiałości, która zauważalna jest dla otoczenia jako nadmierna czy przesadna. Nieśmiałość ogólnie oceniana jest jako mniej pożądana cecha osobowości a przez to nadawana jest jej etykieta i negatywny odbiór. To powoduje, że naturalna obawa i lęk przed oceną, zachowania czy wizerunku w sytuacjach społecznych, potęguje się znacznie z każdą interakcją. Niezależnie od obiektywnej oceny niemal każde oddziaływanie odbierane jest jako osobiste niepowodzenie, w którym właściwie głównym elementem „zawodzącym” jest sama osoba.

Przeżywanie tak wysokiego lęku, przed niepowiedzeniem czy negatywną oceną jest niezwykle wyczerpujące i nieprzyjemne. W celu zmniejszenia tego dyskomfortu osoby z fobią społeczną często stosują szereg zachowań zwanych zachowaniami zabezpieczającymi. Jedną z najczęstszych form takich zachowań jest unikanie wszelkich sytuacji, które mogą prowadzić do oceny (ponieważ jedyną możliwą oceną jest ocena negatywna). Kiedy uniknięcie sytuacji jest niemożliwe to osoby te poświęcają bardzo dużą ilości czasu i energii na przygotowania np. wielogodzinne poprawki referatu czy przemówienia, jak również wielokrotne ćwiczenie prezentowanej treści przed lustrem. Bardzo często przygotowania dotyczą również wizerunku zewnętrznego: ubioru, fryzury, makijażu u kobiet, które muszą spełniać wszelkie warunki nienaganności i perfekcji. Niestety większość zachowań zabezpieczających stosowanych przez osoby z fobią społeczną odbierane jest przez otoczenie jako mocno zaskakujące czy nietypowe. W rezultacie prowadzi to do efektu odwrotnego od zamierzonego i zamiast uchronić się przed „wzrokiem innych” osoba ta skupia na sobie uwagę tłumu. W konsekwencji prowadzi to do potwierdzenia negatywnych przewidywań, przekonań i ocen na swój temat, również tych które mogą mieć o nas inne osoby.

Ze względu na utajony i przewlekły charakter fobie społeczne często diagnozowane są w dość rozwiniętym stadium. Zazwyczaj też osoby zgłaszające się po pomoc wskazują jako główną przyczynę problemy w funkcjonowaniu, które związane są z wtórnymi zaburzeniami psychicznymi takimi jak napady paniki, depresja, lęk uogólniony czy nadużywanie substancji psychoaktywnych. W związku z tym do prawidłowej diagnozy niezbędny jest szczegółowy wywiad lekarski lub psychologiczny oraz pojawienie się podstawowych objawów, do których należą:

• znaczna obawa przed znalezieniem się w centrum uwagi oraz obawa przed zachowaniem się w sposób, który może być kompromitujący lub kłopotliwy
• wyraźne unikanie sytuacji wymagających skupienia uwagi innych na osobie, jak również unikanie zachowań, które mogą być kompromitujące lub kłopotliwe

Objawy te uwidaczniają się w sytuacjach społecznych związanych z przemawianiem, spotykaniem znajomych w miejscach publicznych, jedzeniem w miejscach publicznych czy podczas wchodzenia i interakcji w małych grupach i przebywaniu w nich. Oprócz powyższych objawów dodatkowo pojawiają się:

• rozdygotanie lub zaczerwienie
• obawa przed wymiotami
• nagła aktywność układu wydalniczego (lub obawa przed jego aktywnością) prowadząca do konieczności skorzystania z toalety

Osoby cierpiące z powodu fobii społecznej często mają świadomość nadmiernego i irracjonalnego lęku oraz widzą jego negatywne skutki, które przeszkadzają im w codziennym funkcjonowaniu i korzystaniu z życia w sposób w jaki by pragnęli. To zazwyczaj staje się impulsem do poszukiwania dróg w przezwyciężeniu trudności.

Leczenie fobii społecznej opiera się przede wszystkim na psychoterapii. Głównymi wskazywanymi nurtami, mającymi potwierdzoną długofalową skuteczność są: terapia behawioralna, terapia poznawczo-behawioralna (która oprócz zmiany zachowań ma również na celu zmianę sposobu myślenia o sytuacjach wywołujących objawy) oraz metody ekspozycyjne. W niektórych przypadkach, po konsultacji z lekarzem psychiatrą może zostać wprowadzona farmakoterapia jako forma wspierająca proces terapii i powrotu do zdrowia.